Sredi aprila je skupini mariborskih esperantistov njen član Izidor Golob pripravil kratko predstavitev perunik v sliki in besedi kot improvizirano predavanje. Predsednik društva je poskrbel za nepogrešljivo tehnično podporo z računalnikom in projektorjem, za kar mu gre velik hvala lepa! Prvotno je bil načrtovan prikaz maslenic, drugega rodu vrtnih trajnic, katerih slovenske sorte nosijo esperantska imena. Začetek cvetne sezone perunik pa je opravičil tudi spremembo tematike.

Predavatelj se je poklicno ukvarjal z okrasnimi rastlinami, v resnici pa je že desetletja dolgo povezan z rastlinskim svetom. V tem času je ustvaril zbirko živih rastlin, ki je v ozki specializiranosti edinstvena na dokaj širokem zemljepisnem področju. Glavnino predstavlja več kot 450 sort perunik ter okoli 250 sort maslenic. Ob tem je tudi mednarodno priznan žlahtnitelj in v obeh botaničnih rodovih je nastalo precejšnje število sort, izstopajočih po dekorativni vrednosti in optimalni prilagojenosti našim gojitvenim razmeram.

Že v začetku je poudaril, da rod perunik zajema veliko število vrst v več sekcijah v katerih je komaj pregledno število sort. Slovensko ime je rod dobil po slovanskem bogu Perunu, strokovno ime Iris pa se nanaša na glasnico bogov z Olimpa, segajoč v grško mitologijo. V resnici pa perunike niso eksotika, saj nekaj botaničnih vrst samoniklo raste tudi v Sloveniji. Velika večina perunik je popolnoma prezimno trdnih in tokrat smo se ukvarjali izključno z njimi. To so torej vrtne trajnice, ki pa se glede na obliko podzemnih organov v grobem delijo na korenikaste in čebulne perunike. Zanimivo je, da vse vrste obstajajo v naravi izključno na severni polobli, na južno so prišle izključno po človekovi zaslugi. Če izvzamemo dekorativno vrednost perunik, kar je ob razvejanem globalnem tržišču tudi gospodarsko pomembno, iz korenik ene od vrst pridobivajo pomembne izvlečke za farmacevtsko in kozmetično industrijo.

Pri nas so po vrtovih najbolj razširjene bradate perunike, ki imajo svoje prednike v nekaj vrstah in prvih medvrstnih križancih. Resno žlahtnjenje, izboljšave vrtnarsko pomembnih lastnosti, pa se je začelo nekako pred 120 leti, prav pa se je razmahnilo šele enkrat v sredini dvajsetega stoletja. Začetek je bil sicer v Evropi, kjer ta aktivnost še vedno poteka, resnično težišče pa je v ZDA ter delno v Avstraliji. Sorte bradatih perunik se med seboj razlikujejo po višini cvetnih stebel, obliki in barvi cvetja ter mnogih drugih lastnostih. Novi barvni odtenki in barvne kombinacije v prefinjenih cvetnih oblikah se neprestano pojavljajo in vse skrivnosti genskih kombinacij očitno še ne bodo tako kmalu odkrite. Najlepše osebke žlahtnitelji registrirajo kot sorte, te pa se ohranjajo z vegetativnim razmnoževanjem. V Sloveniji odbrane sorte imajo slovenska imena in nazadnje so bile pri American Iris Society registrirane tri sorte, ki zaradi posebno izrazitih podaljškov bradice sodijo v skupino tako imenovanih vesoljčkov.

Izidor Golob, 21. april 2016

Prelego pri irisoj

Al la grupo de mariboraj geesperantistoj estis preparita mallonga prezentado de irisoj, la grava genro de ornamplantoj. La prezentadon preparis Izidor Golob, ankaŭ longjara esperantisto. La prezidanto de E-societo en Maribor prizorgis la komputilon kaj projekciilon, pro kio li metritas laŭdon kaj dankon. De komence oni planis prezenti alian genron de perenoj, la hemerokalojn, kies en Slovenio selektitaj specoj portas esperantlingvajn nomojn. La improvizita prelego pri irisoj tamen  estis elektita pro la nuntempa florado de tiu ĉi genro en multkolora aspekto.

 La preleganto profesie okupiĝis per ornamplantoj kaj fakte li jam de jardekoj estas ligita al planta regno. Dum tiu tempo estiĝis en lia ĝardeno  impona kolekto de vivantaj ornamplantoj. Ĝi konsistas plejparte de pli ol 450 da specoj de irisoj kaj proksimume 250 specoj de hemerokaloj. Samtempe estas li internacie konata hibridizanto, kiu en ambaŭ menciitaj genroj saelektis notindan nombron de specoj, respektataj kaj ŝatataj pro dekorvaloroj en ĝardeno kaj optimala adopto al ĉi-lokaj klimataj kondiĉoj.

Tuj de komence estis akcentita la fakto, ke la genro de irisoj ampleksas tre multnombrajn botanikajn speciojn dividitajn je kelkaj sekcioj. La nombro de ekzistantaj specoj kultivataj estas preskaŭ netravidebla. La slovena nomo por irisoj  originas en nomo de slava mitologa dio Perun. Sed la faka genra nomo Iris devenas el greka mitologio, signifikanta la ĉielarkon. Tamen irisoj ne estas fora eksotiko aŭ mitologio, kelkaj specioj kreskas en naturo ankaŭ en Slovenio. La plej granda parto de irisoj estas rezistantaj je frosto, kaj ĉifoje nin interesas nur tiaj. Ili do estas ĝardenaj perenoj persistantaj je la sama loko pli jarojn sen transplantado. Kelkaj el ili havas en grundo bulbojn, sed aliaj radikojn aŭ rizomojn. En naturo kreskantaj irisoj ekzistas nur je norda hemisfero, aliloken ilin translokigis homo propravole. Inter ornamplantoj  havas irisoj konsiderindan ekonomian  valoron, sed rizomoj de unu el specioj  estas uzataj en kozmetika industrio.

En la ĝardenoj ĉe ni estas plej disvastigitaj kaj popularaj la tiel nomitaj barbohavaj irisoj, kies specoj devenas de kelkaj botanikaj specioj kaj de unuaj interspeciaj hibridoj. Serioza laboro celanta trovi pli belajn kaj rezistajn plantojn  komenciĝis antaŭ 120 jaroj. Hodiaŭa centro de hibridizado kaj selektado troviĝas en Usono kaj parte en Australio. En pli malgranda amplekso la sama laboro estas farata ankaŭ en kelkaj aliaj partoj de la mondo. La specoj de irisoj diferencas inter si laŭ la alteco, la formo kaj la koloro de floroj. Ankaŭ kelkaj aliaj ecoj devas esti konsiderataj. Novaj kolornuancoj kaj kombinaĵoj aperas senĉese kaj la naturo ne malkovris ankoraŭ ĉiujn siajn sekretojn. La hibridizantoj registrigas nur la plej belajn kaj por la praktika hortikulturo vajorajn specimenojn, kiuj estas propagataj kiel klonoj pere de disdivido. Por la tutmonda registrado respondecas societo American Iris Society. En Slovenio kreitaj specoj, entute 28 ĝis nun, havas slovenlingvajn nomojn. La tri plej novaj apartenas al novaĵoj posedantaj la prolongitan florparton de barboj je eksteraj florfolioj.

Izidor Golob, 21-an de aprilo 2016