Aktivni člani društva, udeleženci konverzacijskih srečanj, smo se odločili za izvedbo projekta: izdelava vodiča v esperantu o nekaterih znamenitostih mesta v katerem živimo. Za nami je ena “delovna” sezona s srečanji na terenu. Spodaj se nahaja približno polovica gradiva, ki ga nameravamo objaviti.

Aktivaj membroj de la societo, partoprenantoj de konversaciaj renkontiĝoj, decidis realigi la jenan projekton: ni ellaboros gvidlibron pri la urbo Maribor en Esperanto laŭ kelkaj elstaraj vidindaĵoj de la urbo. Malantau ni estas unu laborsezono de kunvenoj surterene. Ĉi-sube troviĝas proksimume duono de tekstoj kiujn ni intencas publikigi.

Pokrajinski muzej

(Google maps)

Zbrali smo se pred Jurčičevim spomenikom pri Prvi gimnaziji. Pred gradom nam je Sandi iz vodiča Janka Štruca “La perloj de Maribor” prebral del, ki se nanaša na Pokrajinski muzej.

Ni kunvenis antaŭ la monumento de Jurčič ĉe la Unua gimnazio. Antaŭ la urba kastelo Sandi legis al ni el la gvidlibro de Janko Štruc „La perloj de Maribor“ parton kiu rilatas al la Regiona Muzeo.

La kastelo

(Google maps)

Ankaŭ la kastelo de Maribor, kiu estas tri jarcentojn pli nova ol la katedralo, enhavas diversajn arkitekturajn stilojn. En la tempo de la turkaj invadoj la imperiestro Frideriko III konstruigis la kastelon en 1487 por plifortigi la nordorientan parton de la urbomuro. La bazaj trajtoj de la kastelo estas gotikaj, tamen ilin multe pli ol ĉe la katedralo kompletigas la baroko (Loreto kapelo, kavalira halo, rokoka ŝtuparo).

La kastelon en la pasinteco vizitis multaj gravaj gastoj, ekzemple la papo Pio VI, la imperiestroj Leopoldo I kaj Karlo VI, verŝajne ankaŭ la imperiestrino Maria Tereza. En la jaro 1846 en la kastelo havls la koncerton la fama komponisto kaj pianisto Franz Liszt.

En la jaro 1878 ĉesis la nobelula posedaĵo de la kastelo; ĝin ekposedis la burĝoj kaj la kastelo komencis servi al la negocaj aferoj kaj por la loĝado. En la jaro 1934 ĝin aĉetis la urbkomunumo por muzeaj celoj. Hodiaŭ la kastelo servas kiel Landmuzeo de Maribor. La muzeo zorgas pri multnombraj objektoj de nordorienta Slovenio de prahistorio ĝis la 20-a jarcento; precipe ĝi estas konata pro sia etnografia kolekto kaj pro la kolektoj de malnovaj vestaĵoj kaj milituniformoj.

Spomenik NOB

(Google maps)

Naslednja točka je bila skulptura akademskega kiparja Slavka Tihca (10. julij 1928, Maribor, † 11. februar 1993) – spomenik NOB na Trgu svobode. Naslednji pripovedovalec, Mario, je nanizal nekaj dejstev.

Spomenik je bil postavljen 27. novembra 1975 in je posvečen Narodno osvobodilnemu boju (NOB). Obnovili so ga leta 2010 saj je zunanjost in notranjost močno načel zob časa in vremena.

Spomenik je narejen iz brona. Visok je 7,40 m, premer pa znaša 6,00 m. Vanj so vdolbeni razglasi o streljanju talcev in upornikov v Mariboru, ki so jih Nemci (kot okupatorji kraljevine Jugoslavije, v kateri smo živeli tudi Slovenci), med drugo svetovno vojno obsodili na smrt. Nemci so v Mariboru usmrtili 667 ljudi. Na spomeniku je izdolbeno tudi poslovilno pismo na smrt obsojenega Jožeta Fluksa. Tihčeva skulptura pomeni spomin, tradicijo in simbol mesta Maribora.

Mariborčani spomenik že od začetka imenujemo »Kodžak«, saj je v času postavitve spomenika potekala po televiziji detektivska serija »Kodjak« v kateri je glavno vlogo igral igralec Telly Savalas, ki je bil popolnoma gologlav (plešast). To ime je v uporabi še danes.

Monumento de la Nacia liberiga batalo

(Google maps)

Monumento de la Nacia liberiga batalo, troviĝanta sur la Placo de Libereco en Maribor, estas la laboro de la skulptisto Slavko Tihec. Ĝi estis starigita la 27-an de novembro 1975 kaj estas dediĉita al la nacia liberiga batalo (NOB). Rekonstruita estis en la jaro 2010. La eksteraĵo kaj interno estis forte damaĝitaj pro la tempo kaj vetero.

La monumento estas farita el bronzo. Ĝi estas 7,40 m alta kaj la diametro estas 6 metroj. Ĝi prezentas engravuritajn anoncojn pri la mortpafadoj de ostaĝoj kaj politikaj aktivuloj en Maribor per la germanaj soldatoj (kiel la okupintoj de la Reĝlando de Jugoslavio, en kiu vivis ankaŭ Slovenoj), kondamnitaj dum la Dua mondmilito al mortpuno. Germanaj soldatoj en Maribor mortigis 667 homojn. Sur la monumento estas engravurita ankaŭ adiaŭa letero de mortkondamnita Jože Fluks. Skulptaĵo de Tihec reprezentas memoron, tradicion kaj simbolon de la urbo Maribor.

La mariboran monumenton ekde la komenco la popolo nomis “Kodžak”, ĉar en la televido oni elsendis usonan krimserion “Kodjak” en kiu la ĉefan rolon ludis aktoro Telly Savalas, kiu estis tute senhara. Tiu nomo estas ankoraŭ uzata nuntempe.

Na koncu smo se sprehodili po parku na trgu generala Maistra (pred Prvo gimnazijo). Tukaj nam je Izidor opisal veliko podrobnosti, ki se nanašajo na drevesa v tem parku.

Tri drevesa

(Google maps)

Ginkovec iz prazgodovine

Med vrtnarji in botaniki zelo znano drevo ima strokovno ime Ginkgo biloba in se ni spreminjalo že domala 200 milijonov let. To dokazujejo okameneli ostanki njegovih fosiliziranih listov. Rastlina je dejansko živi fosil. Domovina ginkovca je Kitajska, toda v naravi ga skoraj več ne najdemo. Radi pa ga zasajajo po parkih in vrtovih, pogosto ob vzhodnjaških samostanih, kjer velja skoraj za sveto drevo.

Ginkovec ima zanimivo rastno obliko in liste, ki se jeseni rumeno pozlatijo. Cenijo ga kot parkovno drevo in v Mariboru raste nekaj lepih primerkov. Eden od njih, verjetno najstarejši v mestu, raste pred Slovenskim narodnim gledališčem. Prve sadike ginkovca so uvozili v Evropo v 17. stoletju, toda zdravilno vrednost vsebujočih sestavin tu izkoriščajo šele dobrih 60 let.

Vrtnarji in drevesničarji ginkovec razmnožujejo s semeni, posebne rastne oblike pa je potrebno cepiti. Semena ginkovca so užitna in ponekod v Aziji jih ponujajo na lokalnih tržnicah. Nas žalost pa pulpa, ki obdaja seme, zaradi neprijetnega vonja ni uporabna. Zato jo z izpiranjem odstranijo.

Platana je okrasno drevo

Pri tem drevesu pomladi skoraj ni mogoče opaziti cvetov, toda iz njih nastanejo dobro vidni kroglasti plodovi, viseči na precej dolgih pecljih. Dozorela semena raznaša veter in lahko povzročijo alergijske pojave na dihalih. Navzlic tej pomanjkljivosti imajo platane veliko okrasno vrednost kot posamična drevesa v parku ali kot drevoredi. Razen slikovite rasti in listja za dodaten okras poskrbi neprestano naravno odpadanje starih koščkov drevesne skorje. Zaradi tega postanejo vidni deli nove skorje v različnih oblikah in v raznih barvnih odtenkih. Platane lahko dosežejo znatno velikost in častitljivo starost. Postavna platana raste v Mariboru v majhnem parku za mariborskim gradom.

Lipa je tudi zdravilna rastlina

V botanični rod lip sodi 45 vrst. Kot listopadno drevo lahko doseže višino 30 metrov, les pa cenijo kiparji in rezbarji. Lipovo cvetje skupaj z ovršnimi listi je cenjeno kot čaj, ki pomirja in ugodno deluje na spanec. Takšne lastnosti so lipi pripisovali že antični pisci, med njimi tudi Plinij. Zaradi številčnosti cvetja z mnogo peloda in obilo medičine je lipa pomembna za čebelarjenje. Menda stoletna lipa lahko da kar deset kilogramov medu. Lipova drevesa dejansko lahko dosežejo starost tisoč let.

Navzlic majhnim razlikam med posameznimi vrstami drevesa botaničnega rodu Tilia kar nekaj narodov smatra za svoj nacionalni simbol. V tem pogledu Slovenija ni edini primer, saj je po lipah celo v Berlinu poimenovan znamenit predel mesta Unter den Linden, torej pod lipami. Lipa, ki raste ob spomeniku generala Maistra, je bila posajena kot spominsko drevo v času osamosvojitve Slovenije. Ponosen sem na to, da sem pred tem prav to drevo osebno negoval in gojil v drevesnici v Zrkovcih pri Mariboru.

Izidor Golob

Tri arboj

(Google maps)

Ginko el prahistorio

La arbo tre konata al hortikulturistoj kaj botanikistoj havas sciencan nomon Ginkgo biloba kaj restas preskaŭ neŝanĝita dum 300 milionoj da jaroj. Tion pruvas la ŝtonigitaj restaĵoj de folioj trovitaj kiel fosilioj. La planto estas do vivanta fosilio. La patrujo de ginko estas Ĉinio, sed en naturo jam preskaŭ ne plu trovata. Oni prefere kultivadas ĝin en ĝardenoj kaj parkoj apud monaĥejoj preskaŭ kiel sanktan arbon.

Interesaj estas kaj kreskoformo kaj folioj, kiuj en aŭtuno iĝas flavkoloraj. La planto estas tre ŝatata en parkoj kaj ankaŭ en Mariboro kreskas kelkaj imponaj ekzempleroj. Unu el ili, povas esti la plej maljuna en la urbo, estas antaŭ la konstruaĵo de maribora teatro. La unuaj plantoj de ginko estis importitaj al Eŭropo en la jaro 1712 de Japanio. Alportita estis de germana kuracisto kaj botanikisto Engelbert Kaempfer. La kuracan valoron de kelkaj en ĝi enhavantaj substancoj oni uzas ĉi tie de nur 60 jaroj.

La hortikulturistoj multobligas ginkon per semado kaj la specialaj formoj devas esti greftitaj. La semoj estas manĝeblaj kaj en kelkaj regionoj en Azio ili estas ofertataj je merkato. Bedaŭrinde estas la pulpo ĉirkaŭanta la semon tre malbonodora kaj tute neuzebla, oni do devas nepre forigi ĝin.

Platano estas ornama arbo

La florojn oni preskaŭ ne povas rimarki printempe, sed poste estas klare videblaj la pendantaj fruktoj, kies semoj en matureco povas kaŭzi alergion de spirorganoj. Malgraŭ tiu malavantaĝo platanoj estas valoregaj en parkoj kiel unuopaj arboj aŭ en aleoj. La ornaman valoron prezentas krom folioj kaj arboformo ankaŭ la natura forfalo de maljunaj pecoj de la ŝelo. Pro tio estiĝas diversformaj kaj diverskoloraj partoj de juna ŝelo videbla. La platanoj povas atingi respekteblan aĝon kaj grandecon. Impona platano kreskas en Mariboro en parketo malantaŭ la maribora kastelo.

Tilio estas ankaŭ kuracplanto

Entute apartenas al genro de tilioj 45 specioj. La falfolia arbo povas atingi altecon de 30 metroj kaj la ligno estas preferata de skulptistoj. La brakteoj kaj floroj de tilio estas ŝatataj kiel teo, kiu iomete dormigas kaj kvietigas. Tiun efekton priskribis jam antikvaj aŭtoroj, inter ili Plinio. Pro granda kvanto da floroj, kiuj produktas multan polenon kaj nektaron la tilio estas grava por la abelkulturistoj. Supozeble centjara arbo povas doni dekon da kilogramoj da mielo. Fakte la tilioarboj povas atingi aĝon de mil jaroj.

Malgraŭ etaj diferencoj inter diversaj specioj de botanika genro Tilia, la arboj estas deklaritaj de kelkaj nacioj kiel naciaj simboloj. Slovenio ne estas unika ekzemplo tiudirekte, ĉar eĉ en Berlino estas fama urba parto Unter den Linden, (Sub la tilioj), nomita laŭ tiu specio. La tilio kreskanta apud la monumento dediĉita al generalo Maister estis plantita kiel memorarbo en tempo de slovena memstarigo. Persone mi estas fiera pro tio, ĉar tiun ĉi konkretan planton mi persone kultivis kaj prizorgadis en arbokulturejo en Zrkovci proksime de Maribor.

Izidor Golob

Rotovž

(Google maps)

Mariborska mestna hiša stoji na Glavnem trgu. Včasih je bil Glavni trg središče mesta.

Zgodovina mestne hiše sega v leto 1515. Za tem so italijanski mojstri hišo prenovili in okrasili. Na benečanskem renesančnem balkonu lahko vidimo grb mesta z letnico 1565.

Na mestni hiši se nahaja stolp z uro, ki še danes natančno deluje. Lepa je tudi streha stolpa. Pišejo, da stolp ni simetrično postavljen na zgradbi. To lahko sami opazite z lastnimi očmi. Naj bi obstajali dve različni razlagi. Prva je, da zaradi maščevanja, ker naročnik ni želel sprejeti dogovorjene cene, druga razlaga se nanaša na tehnični vidik. Celoten objekt bi naj stal na starih temeljih dveh sosednjih hiš, ki zaradi stabilnosti niso dovoljevali drugačne postavitve stolpa.

Adela Lešnik

La urbodomo de Mariboro

(Google maps)

La urbodomo de Mariboro staras sur la Ĉefplaco (Glavni trg). La Ĉefplaco estis iam centro de la urbo.

Historio de la urbodomo komenciĝas en la jaro 1515. Poste rekonstruis kaj ornamis ĝin italaj majstroj. Sur venecia renesansa balkono ni povas vidi la urban blazonon kun la jarnumero 1565.

Sur la urbodomo estas la turo kun horloĝo, kiu ankorau hodiau senerare funkcias. Ankau la pinto de la turo estas tre bela. Oni skribas, ke la turo ne staras en la simetria mezo de la konstruaĵo. Vi povas tio rigardi propraokule. La menciita asimetrio estas aparteco de maribora urbodomo. Oni- dire pri tio ekzistas du diversaj kialoj. La unua pro venĝo, čar mendinto al konstruinto ne volis akcepti interkonsentitan prezon, la alia supozebla kialo estas iu teknika vidpunkto. La tuta konstruaĵo staras laudire sur malnovaj fundamentoj de du najbaraj domoj kaj fundamentoj ne eltenus alian pozicion de la turo.

En komenco la urbodomo servis al bezonoj de urboadministrado. Hodiau ghi estas pli malpli reprezentanta konstruaĵo. Ĉi tie estas edziĝhalo, kelkajn ĉambrojn utiligas artistaj kaj aliaj kulturorganizoj.

Sur la Ĉefplaco staras ankau baroka monumeto el la jaro 1743 ellaboraĵo de Jozefo Straub. Ĝi rememorigas al la pesto, kiu en la jaro 1680 trafis la urbon , pro tio tiam mortis ĉirkau 500 homoj aŭ duono de la tiama loĝantaro. La memorkolono staras tie jam ek de jaro 1681, la aliaj elementoj aldonitaj poste. La monumento kiun ni vidas hodiau ne estas originala, la originalo staras en la urba muzejo.

Adela Lešnik

Stara trta na Lentu

(Google maps)

Maribor, mesto sredi imenitne vinorodne pokrajine v svojem nedrju hrani zaklad, ki mu na vsem svetu ni enakega. To je Stara trta, ki že več ko 400 let uspeva v srednjeveškem mestnem jedru, ob reki Dravi. Je najstarejši živi primerek žlahtne vinske trte na našem planetu. Zato so Staro trto kot edinstven dragulj naravne dediščine ‘par exelence’ leta 2004 počastili z vpisom v znamenito Guinnessovo knjigo rekordov, kot najstarejšo trto na svetu.

Verodostojnost starosti Stare trte so poleg natančnih meritev slovenskih strokovnjakov potrdili tudi izvedenci za trtno genetiko. Trto so posadili pred najmanj 400 leti, verjetno pa še prej. Njen metuzalemski pridih overjata tudi sliki iz let 1657 in 1681, ki ju hrani Štajerski deželni muzej v Gradcu. Na njih je dobro vidno pročelje hiše v Vojašniški ulici 8, sezidane v 16. Stoletju kot sestavni del mestnega obzidja, na katerem se že bohoti trta. Stara trta raste na leseni opori ali brajdi, pritrjeni na južni fasadi hiše. Ta je bila leta 2007 prenovljena v Hišo Stare trte, ki danes predstavlja osrednji slovenski hram vinske kulture ter simbol naravne in kulturne dediščine mesta in države.

Hiša stare trte je hkrati turistično informacijski center, vinoteka ter razstaviščni in prireditveni prostor široko odprtih vrat. Postala je središče vinogradniškega dogajanja, kjer lahko svoj obisk povežete z dogodki in prireditvami tradicionalne kulture ter pokušate ali kupite vrhunska vina mariborskega vinorodnega območja. Prav tako se Hiša v spomin na velikega reformatorja slovenskega vinogradništva ponaša s posebno sobo Nadvojvode Janeza. In ne nazadnje s svojo novo vsebino predstavlja častni sedež slovenskih in mednarodnih združb oziroma vitezov, zapriseženih čaščenju vina in vinske kulture, ter častni sedež slovenskih in mariborskih vinskih kraljic. Hišo bogati od leta 2014 mozaik, ki predstavlja reko Dravo. V osrednjem delu se v reki zrcali del starega Lenta s Hišo Stare trte. Na robu mozaika – obrežju, so vgrajeni napisi, letnice, imena in simboli, povezani s pomembnimi dogodki v zgodovini mesta Maribor.

Stara trta, ki je žlahtna trta sorte modra kavčina oziroma žametna črnina, predstavlja živo izročilo kulture gojenja vin v mariborskem vinorodnem okolju, ki sega še v predrimske čase. Predstavlja izjemno redek primerek avtohtone slovenske vinske trte z nepretrgano kontinuiteto. Trta te sorte uspeva še danes, najpogosteje jo najdemo v jugovzhodni Sloveniji.

Zaradi njene izjemne starosti in trdoživosti ljudje staro trto globoko častijo, njej v čast je napisana celo himna, s katero se običajno svečano otvorijo vsi pomembnejši vinski dogodki na obrežju reke Drave. Med najodmevnejšimi sta gotovo rez in trgatev Stare trte. Svečana trgatev, vrhunec festivala Stare trte, je danes prerasla v edinstven opus vinskega in kulinaričnega izročila, katerega vedrost prežema vse mesto. Obredni rez trte zgodaj spomladi pa je svojevrstna priložnost za vzpostavljanje in krepitev vezi med mestom Maribor in preostalim širnim svetom, saj Mariborčani ob tej priložnosti izbranim krajem podarijo njen cepič. Tako nas trta povezuje z velikim delom zemeljske oble. Njene potomke rastejo v Avstraliji, na Japonskem, v Nemčiji, Avstriji, Franciji, Italiji, na Poljskem, v Luksemburgu, Švici, na Malti, na Madžarskem, na Hrvaškem, v Srbiji, Izraelu, Bosni in Hercegovini, Španiji, Sloveniji, Vatikanu in drugod. Veliko čast predstavlja posebno mesto potomke Stare trte pred svetovnim muzejem vin v pariškem 9. okrožju, nedaleč od Eifflovega stolpa.

Dragoceno vino Stare trte vsako leto napolnijo v umetelno oblikovane stekleničke priznanega oblikovalca Oskarja Kogoja, ki se nato namenijo potrebam mestnega protokola. Pristnost njihove vsebine zagotavljata mestni pečat in podpis župana mesta, ki je hkrati tudi gospodar Stare trte.

Maljuna vito, Lent

(Google maps)

Maribor, urbo meze de eminenta vinoriĉa regiono en sia sino entenas trezoron, al kiu en tuta mondo ne estas egala. Tio estas Maljuna vito, kiu jam pli ol 400 jarojn prosperas en mezepoka urba kerno, ĉe la rivero Drava. Ĝi estas la plej aĝa viva ekzemplo de la altkvalita vina vito sur nia planedo. Pro tio oni la Maljunan viton kiel unikan perlon de natura heredaĵo ‘par exelence’ en la jaro 2004 honorigis per enskribo en faman ‘Gines’ libron de la rekordoj, kiel la plej maljuna vito en la mondo.

Aŭtentikon de la aĝo de Maljuna vito krom ekzaktaj mezuradoj de la slovenaj fakuloj konfirmis ankaŭ spertuloj por vita genetiko. La viton oni plantis antaŭ minimume 400 jaroj aŭ verŝajne pli frue. Ĝian metuzaleman econ atestas ankaŭ du bildoj el la jaroj 1657 kaj 1681, kiujn konservas Stiria provinca muzeo en ‘Graz’. Sur ili estas bone videbla fasado de domo en Vojašniška strato 8, konstruita en la 16a jarcento kiel parto de la urba muraro, sur kiu jam abundas la vito. Maljuna vito kreskas sur ligna subteno aŭ vinberlataĵo, fiksita sur la suda fasado de la domo. La domo estis en la jaro 2007 renovigita kiel la Domo de Maljuna vito, kiu hodiaŭ prezentas la centran slovenan hejmon de vina kulturo kaj simbolon de natura kaj kultura heredaĵo de la urbo kaj ŝtato.

Domo de Maljuna vito samtempe estas turisma informa centro, vinoteko, ekspoziciejo kaj aranĝejo de vaste malfermita pordo. Ĝi ekestis centro de vinproduktataj okazaĵoj, kie oni povas sian viziton ligi al okazaĵoj kaj aranĝoj de tradicia kulturo kaj gustumi aŭ aĉeti plej kvalitajn vinojn de maribora vinoriĉa regiono. Same Domo memore al granda reformatoro de slovena vinkulturo sin gloras per ĉambro de Arkiduko Johano. Kaj ne plej laste per sia nova enhavo prezentas honoran lokon de slovenaj kaj internaciaj komunumoj aŭ kavaliroj, ĵurligitaj al honorigo de vino kaj vinkulturo, same kiel honora loko de slovenaj kaj mariboraj vinreĝinoj. La domon riĉigas ek de la jaro 2014 mozaiko, kiu prezentas riveron Drava. En la meza parto en la rivero speguliĝas parto de malnova Lent kun la Domo de Malnova vito. Rande de la mozaiko – riverbordo estas ‘enmuntitaj’ surskriboj, jardatoj, nomoj kaj simboloj, ligitaj kun gravaj okazaĵoj en la historio de urbo Maribor.

Maljuna vito, kiu estas altkvalita vito de specio »modra kavčina« aŭ »žametna črnina«, prezentas vivantan heredaĵon de kulturado de vinoj en maribora vinoprodukta medio, kiu etendiĝas ankaŭ en antaŭromiajn tempojn. Ĝi prezentas escepte raran ekzemplon de aŭtoktona slovena vina vito kun seninterrompa kontinueco. Vito de tiu specio troviĝas ankaŭ hodiaŭ, plej ofte oni ĝin trovas en sudorienta Slovenio.

Pro ĝia escepta aĝo kaj vivo-fortikeco la homoj maljunan viton profunde honoras kaj al ĝi en honoron estas skribita eĉ himno, per kiu kutime solene malfermiĝas ĉiuj pli gravaj vinaj eventoj sur la bordo de rivero Drava. Inter plej eĥaj estas certe tranĉado kaj vinberado de Maljuna vito. Solena vinberado, la pintaranĵo de la solena festo hodiaŭ kreskis en unikan eventon de vina kaj kuirarta heredaĵo, pro kiu la tutan urbon trapenetras sereneco. La rita tranĉado de vito en frua printempo estas aparta okazo por restarigo kaj fortigo de ligoj inter urbo Maribor kaj la resto de vasta mondo, ja mariboranoj tiuokaze donacas ĝian branĉogrefton al elektitaj urboj. Tiel la vito nin ligas kun granda parto de la terglobo. Ĝiaj idoj kreskas en Aŭstralio, Japanio, Germanio, Aŭstrio, Francio, Italio, Pollando, Luksemburgo, Svisujo, Malto, Hungario, Kroatio, Serbio, Izraelo, Bosnio, Hispanio, Slovenio, Vatikano kaj aliloke. Grandan honoron prezentas speciala loko de ido de Maljuna vito antaŭ monda muzeo de vinoj en pariza 9a distrikto, proksime de Eiffela turo.

La multekostan vinon de Maljuna vito ĉiujare oni plenigas en lerte formitajn flakonojn de agnoskita modelisto Oskar Kogoj, kiuj poste destiniĝas por bezonoj de urba protokolo. La verecon de ilia enhavo certigas urba sigelo kaj subskribo de urbestro, kiu ankaŭ estas mastro de Maljuna vito.

Karlo Kovač

Židovska četrt

(Google maps)

V jugovzhodnem delu mesta je živela ena največjih srednjeveških židovskih skupnosti v tistem času v deželah Avstrije. Mestne pravice so Židje prejeli leta 1254 in vse do začetka 15. stoletja je židovska četrt obsegala že skoraj petino mesta Maribor. Bila je gospodarsko, kulturno in duhovno središče Židov v slovenskih deželah Štajerski, Koroški in Kranjski. Najbolj pomemben predstavnik mariborskih Židov je bil rabin Israel Isserlein ben Petachia, glavni rabin za Štajersko. Umrl je leta 1379, njegov nagrobnik je v Pokrajinskem muzeju. Konec 15. stoletja, en 1496, so bili Židje z odlokom Maksimilana I. izgnani iz Maribora.

Židje so bili znani kot trgovci in bančniki, ki so za izposojen denar zahtevali visoke obresti. Imeli so poslovne partnerje blizu in daleč po vsej Evropi. Mesto je zahtevalo od njih veliko različnih davkov, v gotovini in različnem blagu. Po drugi strani pa so imeli veliko osebno svobodo in pravico do življenja v skladu z njihovimi običaji in verskimi zapovedmi.

Do danes je ohranjen le majhen del nekdanje židovske četrti, sinagoga, židovski stolp in židovska ulica. Sinagoga je bila prvič omenjena leta 1429, čeprav je zelo verjetno stala že v 14. stoletju. To je bil preprosta kvadratna kamnita stavba, notranje organizirana v skladu s pravili iz židovske vere, njena posebnost so sedeži za krščanske goste. V bližini je bila rabinska hiša, talmudska šola in pokopališče, spodaj ob obzidju je bilo kopališče s tekočo vodo, namenjeno ritualnemu kopanju. Židovski stolp, ki je bil zgrajen leta 1465, je z Vodnim stolpom povezoval zid, ki med stolpom in sinagogo še vedno obstaja, je del nekdanjega mestnega obzidja, od koder je lep pogled na reko Dravo.

Danes je rekonstruirana mariborska sinagoga ena najstarejših ohranjenih sinagog v srednji Evropi. Od leta 2011 je v njej center židovske kulturne dediščine, kjer si lahko ogledate različne koncerte, literarne večere, razstave, okrogle mize itd . Postala je mesto medkulturnega in medverskega dialoga.

V Židovski stolpu je fotografska galerija in v Židovski ulici je mogoče najti številne priznane galerije.

Da bi dobili vtis o življenju Židov v Mariboru si lahko ogledate dokumentarni film Marpurgi: https://www.youtube.com/watch?v=f-_d991AF68 in preberite zgodovinski roman Marpurgi Zlate Vokač.

Zdenka Rojc

Juda kvartalo

(Google maps)

En sudorienta parto de la urbo vivis unu el la plej grandaj mezepokaj judaj komunumoj ene de tiamaj landoj de Aŭstrio. Urbajn rajtojn Judoj ricevis en 1254 kaj ĝis la komenco de la 15-a jarcento la juda kvartalo jam ampleksis preskaŭ kvinonon de la urbo Maribor. Ĝi estis ekonomia, kultura kaj spirita centro de judoj en slovenaj landoj Stirio, Karintio kaj Karniolo. La plej eminenta reprezentanto de mariboraj Judoj estis rabeno Israel Isserlein ben Petahja, la ĉefrabeno por Stirio. Li mortis en 1379, lia tomboŝtono troviĝas en la Landa muzeo.

Fine de la 15-a jarcento, en1496, judoj estis per la dekreto de Maksimilano I. forpelitaj el Maribor.

Judoj estis konataj kiel komercistoj kaj bankistoj, kiuj por la pruntedonita mono postulis altegajn interezojn. Siajn negocrilatojn ili havis proksime kaj malproksime en tuta Europo. La urbo postulis de ili plej diversajn impostojn, en mono kaj diversaj varoj. Aliflanke ili havis grandan personan liberecon kaj rajtis vivi laŭ iliaj moroj kaj religiaj ordonoj.

Ĝis hodiaŭ konserviĝis nur malgranda parto de tiama juda kvartalo, la sinagogo, la Juda turo kaj la Juda strato.

La Judan turon, kiu estis konstruita en 1465, la muro kunligis kun la Akvoturo kaj inter la turo kaj la sinagogo ankoraŭ nuntempe ekzistas parto de la iama urbomuro, de kie oni havas belan rigardon al la rivero Drava.

Hodiaŭ la rekonstruita maribora sinagogo estas unu el la plej malnovaj konservitaj sinagogoj en Mezeuxropo. Ekde 2011 en ĝi estas centro de Juda Kultura Heredaĵo, kie oni povas viziti diversajn koncertojn, literaturajn vesperojn, ekspoziciojn, rondajn tablojn ktp.. Ĝi fariĝis ejo de interkultura kaj interreligia dialogo.

En Juda turo estas fotografia galerio kaj en Juda strato troviĝas kelkaj renomaj galerioj.

Por ekhavi impreson pri la vivo de judoj en Maribor oni povas vidi dokument-aktoran filmon Marpurgi: https://www.youtube.com/watch?v=f-_d991AF68 kaj legi la historian romanon Marpurgi de Zlata Vokač.

Zdenka Rojc

Vodni stolp

(Google maps)

Vodni stolp v Mariboru je srednjeveška utrdba, ki je na jugovzhodu varovala mesto. Najverjetneje je dobil ime, ker je branil mesto z vodne (rečne) strani.

Zgrajen je bil leta 1555 v nepravilni peterokotni obliki iz masivnih kamnitih blokov z vrzelmi. Njegove stene so zelo debele in s strelnimi linami.

Pred 16. stoletjem sta južni del mariborskega mestnega obzidja varovala dva obrambna stolpa, predhodnika sedanjega židovskega stolpa in predhodnika vodnega stolpa, ki je znan kot smodniški stolp. Prvič je bil omenjen v letu 1529.
Stolp, ki je sedaj nepovezan z drugimi stavbami, je bil nekoč povezan z obzidjem in z židovskim stolpom, na katerem je bil lesen obrambni hodnik. Nato so ob obzidju so zgradili hiše in hiša poleg stolpa je imela velika vrata, ki so jih imenovali Vodna vrata, o katerih je še dolgo pričal velik kamniti lok.

Okoli leta 1555 so se odločili, da se obrambne utrdbe v mestu pred turškimi napadi podaljšajo, vključno z občinskim pristaniščem. Italijanski konstruktorji so postavili dve utrdbi na reki Dravi, hišo, ki je bila znana kot “Mariborske Benetke” na zahodu in Vodni stolp na vzhodu. Mestni vrata so nekoč stala med Benetkami in Sodnim stolpom.

Območje imenovano Pristan (“pristanišče”) ali Lent so prej oblikovali izven obzidja in je delovalo kot trgovsko središče starega Maribora. Do izgradnje koroške železnice med Mariborom in Celovcem leta 1863, je pristaniška zgradba Mariborskih Benetk videla letni promet na vzhod: 800 ladij ( “šajk” – karakterističnih lokalnih čolnov) in 1200 splavov.

Najpomembnejši zgradbi na tem mestu sta bila vodni stolp in hiša, poleg katere so pristajali splavi, imenovana Mariborske Benetke, ki je iz nerazumljivih razlogov bila porušena.

Med 1966-1967 je bila porušena hiša Mariborske Benetke in poleg nje še številne srednjeveške hiše na levem bregu reke, toda položaj Vodnega stolpa je obetal, da bo ohranjen.

Vodni stolp je bil ohranjen zaradi prizadevanj gradbenika Jožeta Požauka (1908-1995), ki je vodil projekt za dvig stavbe težke 1500 ton, v sedmih mesecih leta 1967 in 1968 za 2,6 metra. Stolp je nato stal brez funkcije do obnove med leti 1986 in 1987.

Trenutno stolp uporabljajo za druge namene. Od leta 1989 je v njem vinoteka, ki ponuja slovenska vina. Na stenah stolpa raste trta. Zdaj je Vodni stolp vinski butik, ki je specializiran za vrhunska slovenska vina. To je najstarejša vinska klet v Sloveniji in se nahaja v središču Maribora. Trgovina je v pritličju. V zgornjem nadstropju stolpa je velika, krožna dvorana z visokim stropom, ki spominja na srednjeveške plesne salone in je namenjena izključno za degustacijo vin.

Mario Vetrih

La akvoturo

(Google maps)

La akvoturo en Maribor estas mezepoka fortikaĵo, kiu sudoriente gardis la urbon. Plej verŝajne ĝi ricevis la nomon pro tio ke ĝi defendis la urbon de la akva (rivera) flanko.

Ĝi estis konstruita en 1555 en neregula kvinangula formo el masivaj ŝtonblokoj intermetitaj kun embrazuroj. Ĝiaj muroj estas ege dikaj kaj kun paffenestretoj.

Antaŭ la 16-a jarcento, la suda parto de Mariboraj urbomuroj estis gardita per du defendo-turoj, la antaŭuloj de la nuna Juda Turo kaj la antaŭulo de la Akvoturo, konata kiel la Turo de Pulvoro (slovene: Smodniški stolp). Oni mencias ĝin unuafoje en 1529.

La tuto, kiu nuntempe estas aparte staranta senlige al aliaj konstruaĵoj, siatempe estis ligita per muroj kun la Juda Turo, sur la muro troviĝis ligna defendkoridoro. Poste apud la muro estis konstruitaj domoj kaj la domo apud la Turo havis grandan pordegon, nomitan Akvopordego, pri kiu ankoraŭ longatempe atestis granda arko.

La plej gravaj objektoj tiuloke estis la Akvoturo kaj la domo apud kiu albordiĝadis la flosoj, nomita Mariborske Benetke, kiu pro nekomprenebla hazardo estis malkonstruita.

Dum la 1960-aj jaroj, sur Dravo estis konstruita nova akvobaraĵo ĉe Melje por la Zlatoličje Hidrolektrejo, igante la akvonivelojn eĉ pli alta. Multo el la malnova urba kerno de Mariboro devis esti subakvigita en la ekestinta lago, inkluzive de la Akvoturo, kiun oni planis malkonstrui ĉar ĝi prezentis danĝeron por la navigado.

Inter 1966-1967, la domo Benetke kaj multaj mezepokaj domoj sur la riverbordoj estis malkonstruitaj, sed la pozicio de la Akvoturo prezentis bonan perspektivon por ŝipsavadoj.

La Turo estis tamen konservita pro la klopodoj de konstruisto Jože Požauko (1908-1995), kiu direktis projekton por levi la 1500-tunan konstruaĵon je 2.6 metroj dum sep monatoj en 1967 kaj 1968. La turo poste solstaris senfunkcie ĝis la rekonstruo inter la jaroj 1986 kaj 1987.

Nuntempe, la akvoturo servas al aliaj celoj. Ekde 1989 en ĝi troviĝas vinoteko, kiu ofertas slovenajn vinojn. Ĉe la muroj de la turo kreskas vito.

Ĝuste nun, la Akvoturo loĝigas vinbutikon kiu specialiĝas pri pintkvalitaj slovenaj vinoj. Ĝi estas la plej malnova vinkelo de Slovenio, kaj estas situanta en kio nun estas la centro de Mariboro. La butiko estas sur la teretaĝo. La supra etaĝo de la turo enhavas grandan, rondan halon kun alta plafono, kiu memorigas pri mezepoka bankedsalono, kiu estas dediĉita nur al vingustumado.

Tradukis: Zlatko Tišljar

Slomškov trg

(Google maps)

Osrednji del trga zavzemata stolnica in park. Okoli trga pa se nahajajo pomembne mariborske javne stavbe:

• pošta – zgrajena konec 19. stoletja – na tem mestu sta nekoč stala meščanski špital in cerkev,
• Univerza – prav tako zgrajena konec 19. stoletja, prvotno je bila to stavba mestne hranilnice in dekliške šole,
• gledališče (SNG) – je sestavljeno iz treh stavb – starega in novega gledališča ter kazinoja.

Okoli cerkve je bilo nekoč mestno pokopališče (ukinjeno konec 18. stoletja), kjer je bilo pokopanih mnogo znamenitih mariborskih družin. Od nekdanjega pokopališča so se ohranili nagrobniki, ki so vzidani v zunanje stene cerkve in pokopališki svetilnik.

V bližini se še nahajajo:

• kip leva iz rimske dobe, iz 1. ali 2. stoletja, ki bi ga naj našli pri vasi Starše v dravski strugi,
• kip prvega mariborskega škofa Antona Martina Slomška (Marjan Drev, 1991),
• pri bazenu kip otroka z vrčem (Karlek), delo Gabrijela Kolbiča,
• pred stavbo univerze so doprsja pomembnih osebnosti vzhodne Slovenije (Fran Miklošič, Herman Potočnik Noordnung, Matija Murko in Pavel Turner).

Stolna cerkev

Stoji v geometričnem središču starega mestnega jedra in je njegov najpomembnejši spomenik. Posvečena je sv. Janezu Krstniku. Nastala je že v 12. stoletju in je t.i. raščena arhitektura, saj je nastajala skozi več stoletij:

• v 13. stoletju je bila razširjena v triladijsko cerkev,
• v prvi polovici 14. stoletja so ji prizidali mestni opazovalni stolp, ki so mu kasneje prizidali zvonovo etažo in ga spremenili v zvonik; v zvoniku je ohranjeno nekdanje stanovanje požarnega čuvaja, ki je živel na vrhu stolnega zvonika,
• okoli 1400 so prizidali prezbiterij,
• v začetku 18. stoletja so prizidali stranski kapeli,
• v drugi polovici 19. stoletja so cerkev regotizirali* in takrat so odstranili večino baročnih oltarjev.

Notranjost

• Notranjščina cerkve je triladijska.
• Ladje in prezbiterij so obokani.
• Pod korom je levo od vhoda konzola z oprsjem anonimnega (neznanega) gradbenika cerkve.
• Orgle na koru so delo Josepha Brandla iz leta 1908.
• V glavni ladji je prižnica iz 17. stoletja.
• V južni ladji je baročni oltar Franca Krištofa Reissa (1699).
• Ob južni ladji je kapela sv. Frančiška Ksaverija z baročnim oltarjem istega avtorja (1716); kapelo krasi tudi sočasna štukatura.
• Ob severni ladji je kapela sv. Križa, ki jo krasi baročni oltar enega vodilnih baročnih kipaijev na slovenskem Štajerskem Jožefa Holzingerja (1775) in sočasne freske; v tej kapeli je od leta 1995 pokopan Anton Martin Slomšek.
• Prezbiterij – je najlepši del cerkve – bogato obokan prezbiterij krasijo predvsem kome klopi z reliefi prizorov iz življenja sv. Janeza Krstnika, delo Jožefa Holzingerja (1771) in vitraži Staneta Kregarja (1961 in 1969).
• Ostala oprema (oltarji – tudi glavni) so neogotski iz 19. stoletja (neogotika -ponovna uporaba gotskih elementov v umetnosti).

* Pojasnilo pojma regotizacija: prizadevanje za ponovno oživitev gotske podobe cerkve. Smo v času zapoznelih romantičnih vrenj, ko se pogledi vračajo v preteklost in si tam iščejo vzore. Vse, kar je še pred nedavnim ustvaril barok, se sodobnikom naenkrat zazdi tuje in izumetničeno in zazrejo se v čas, ki gaje renesansa proglasila za barbarskega in mračnega — v srednji vek. Doba, ki ni mogla ustvariti lastnega stila, posnema stilno govorico romanike in gotike in če to velja za nove objekte, toliko laže razumemo, da se ista hotenja uveljavljajo tudi na historičnih objektih, ki so jim po vsej sili skušali povrniti njihov nekdanji srednjeveški značaj. Tako so tudi cerkve skušali regotizirati, pri tem pa so nekritično odstranjevali tudi tisto, kar sta kvalitetnega ustvarila 17. in 18. stoletje

Stolni zvonik

Zvonik stolne cerkve vabi, da si mesto ogledate, kot je to nekoč počela požarna opazovalka. Na vrhu zvonika je na ogled razstava Čuvajnica na stolpu. V dneh po Festivalu Lent do predvidoma konca jeseni se bo na zvonik mogoče povzpeti od petka do nedelje in ob praznikih med 10. in 13. uro, ob sobotah pa tudi med 16. in 19. uro.

Virineja Kajzer

La placo de Slomšek

(Google maps)

La centran lokon sur la placo okupas la Katedralo kaj la parko. La placon ĉirkaŭas gravaj publikaj konstruaĵoj de Maribor:

• La poŝto – konstruita en la malfrua 19-a jarcento – sur tiu loko iam staris la urba hospitalo kaj la preĝejo,
• Universitato – ankaŭ konstruita en la malfrua 19-a jarcento, ĝi origine estis konstruaĵo de la urba ŝparejo kaj knabina lernejo,
• Teatro (SNG) – konsistas el tri konstruaĵoj – la malnova kaj la nova teatro kaj la kazino.
  Ĉirkaŭ la preĝejo estis iam la urba tombejo (aboliciita fine de la 18a jarcento), kie estis enterigitaj multaj elstaraj Mariboraj familioj. De la iama tombejo estis konservitaj tomboŝtonoj, kiuj estas starigitaj en la ekstera muro de la preĝejo kaj en la tombeja turo.

Ĉirkaŭ la preĝejo estis iam la urba tombejo (aboliciita fine de la 18a jarcento), kie estis enterigitaj multaj elstaraj Mariboraj familioj. De la iama tombejo estis konservitaj tomboŝtonoj, kiuj estas starigitaj en la ekstera muro de la preĝejo kaj en la tombeja turo.

Proksime troviĝas ankaŭ:

• leono-statuo de romiaj tempoj, el la tempo inter la 1-a kaj la 2-a jarcento pK, kiu estis trovita proksime de vilaĝo Starše en la fluejo de la rivero Drava,
• statuo de la unua episkopo de Maribor Anton Martin Slomšek (aŭtoro: Marjan Drev, 1991)
• ĉe la baseno troviĝas statuo de infaneto Karlek kun kruĉo, la laboro de Gabriel Kolbič,
• antaŭ la Universitata domego estas la bustoj de gravaj sciencistoj kaj artistoj de orienta Slovenio (Fran Miklošič, Herman Potočnik Noordung, Matija Murko kaj Paul Turner).

La katedralo

Ĝi situas en la geometria centro de la malnova urbo kaj de ĝiaj plej gravaj monumentoj. Ĝi estas dediĉita al Sankta Johano la Baptisto. Ĝi estis konstruita en la 12-a jarcento kaj apartenas al la tiel nomata kreskanta arkitekturo, ĉar ĝi estis daure alkonstruata dum jarcentoj:

• En la 13a jarcento ĝi estis disetendita al la tri-nava preĝejo.
• En la unua duono de la 14a jarcento oni aldonis la urban observoturon al kiu oni poste alkonstruis sonorilan etaĝon kaj ĝi fariĝis sonorilturo; En la sonorilturo estas konservita malnova apartamento de fajrobrigadisto, kiu loĝis en la supro de la katedrala sonorilturo.
• Ĉirkaŭ 1400 oni alkonstruis la presbiterion.
• En la frua 18-a jarcento oni aldonis du flankajn kapelojn.
• En la dua duono de la 19a jarcento, la preĝejo estis regotigita* kaj tiam oni forigis plimulton de barokaj altaroj.

Ĉirkaŭ la preĝejo estis iam la urba tombejo (aboliciita fine de la 18a jarcento), kie estis enterigitaj multaj elstaraj Mariboraj familioj. De la iama tombejo estis konservitaj tomboŝtonoj, kiuj estas starigitaj en la ekstera muro de la preĝejo kaj en la tombeja turo.

La interno

• La interno de la katedralo estas tri-nava.
• La navoj kaj la presbiterio estas arkigitaj.
• Sub la korusejo restis maldekstre de la enirejo panelo kun busto de anonima arkitekto de la preĝejo.
• La orgenon en la koruso konstruis Joseph Brandl en 1908.
• En la ĉefa navo estas la predikejo el la 17-a jarcento.
• En la suda navo estas la baroka altaro de Frank Christopher Reiss (1699).
• En la suda navo estas la kapelo de Francis Xavier kun baroka altaro de la sama aŭtoro (1716); la kapelo estas ornamita per akompanantaj stukfiguroj..
• Ĉe la norda navo estas kapelo de sankta Kruco kiun ornamas baroka altaro konstruita de unu el la gvidaj barokaj skulptistoj en slovena Stirio: Jozef Holzinger (1775) kaj pentraĵoj el la sama tempo. En tiu kapelo en 1895, oni enterigis Anton Martin Slomšek.
• Presbiterio estas la plej bela parto de la preĝejo – riĉe volbigitan presbiterion ornamas ĉefe benkoj kun reliefoj de scenoj el la vivo de Sankta Johano la Baptisto, la laboro de Joseph Holzinger (1771) kaj kolorvitraj fenestroj de Stane Kregar (1961 kaj 1969)..
• Aliaj ekipaĵoj (altaroj – ankaŭ la ĉefa) estas novgotikaj* el la 19-a jarcento (Gothic Revival arkitekturo – reuzo de gotikaj elementoj en la arto).

* Klarigo de la koncepto regotigado: klopodoj revigligi la gotikan aspekton de la preĝejo. Tiam estis tempo de malfruiĝintaj romantikaj boladoj,kiam oni retrorigardis en la pasintecon kaj serĉis modelidealojn. Ĉio kion kreis la baroko, nun subite ekŝajnis stranga kaj artefarita, kaj oni retrorigardis en tempon kiun la renesanco proklamis barbara kaj obskura – en la Mezepokon. Vivo, kiu ne povis krei siajn proprajn stilojn imitai stilojn de la romanika kaj gotika epokoj kaj se tio validas por novaj konstruaĵoj, multe pli tio estas komprenebla ke la samaj ideoj realiĝis je la nivelo de historiaj objektoj, por kiuj oni ĉiakoste klopodis regajni ilian antaŭan mezepokan karakteron. Tiel, la preĝejojn oni provis regotigi sed ili samtempe forigis multajn originalajn kreajojn el la 17-a kaj 18-a jarcentoj.

La katedrala observejo

La sonorilturo de la katedralo invitas vin vidi la urbon kiel iame povis ĝin vidi la fajrobrigadisto. Supre de la sonorilturo eblas vidi ekspozicion de la tura observejo. En la tempo post Lent-Festivalo ĝis aŭtuno eblos supreniri sur la sonorilturon ĉiuvendrede kaj dimanĉe kaj dum publikaj festotagoj inter la 10-a kaj 13-a horo kaj, sabate inter la 16-a kaj 19-a horo.

Virineja Kajzer

Sodni stolp ob reki Dravi

(Google maps)

Uvodna pripomba: V Wikipedii objavljen prispevek o mariborskem sodnem stolpu je škrbina in je trenutno dosegljiv le v slovenščini, angleščini in esperantu. Esperantsko besedilo je dobesedni prepis iz knjižice Janka Štruca.

Stolp je dobil svoje sedanje ima v času tako imenovanega lova na čarovnice v srednjem veku, toda v začetku je imel obrambno funkcijo. Nekoč stolp ni imel današnje koničaste strehe, temveč ploščad za topove, katero je obkrožalo nazobčano obzidje. Stolp je bil del mariborskega mestnega obrambnega zidu na jugozahodnem vogalu, prav blizu dravskega brega. V 16. stoletju je bil stolp obnovljen in takrat so mu dodali stožčasto ostrešje. Vendar je leseno strešno konstrukcijo pozneje uničil požar. Pozneje so stolp še dograjevali in nazadnje mu je bila v 19. stoletju dodana četrta etaža. Zadnjo obnovo je stolp doživel po drugi svetovni vojni. Navzlic svojemu imenu je bil stolp v glavnem namenjen obrambi, delno pa je služil kot skladišče in še za druge namene.

Sodni stolp je dobil svoje ime zaradi človeške fantazije, saj so verjeli, da so se v njem odvijali čarovniški procesi. Zgodovinski dokumenti tega ne potrjujejo, saj je dokazano, da so se v srednjem veku in še v začetku novega veka odvijali sodni procesi v mestni hiši in ne v tem stolpu. Tudi usmrtitve so se v tistem času opravljale izven mesta. V resnici je bil sodni stolp zgrajen v letu 1310, toda prvi čarovniški proces na tem območju je bil v Celju leta 1427, torej 117 let po izgradnji stolpa. Prvi čarovniški proces naj bi bil v Mariboru dokumentiran v letu 1546, torej kar 236 let po izgradnji stolpa. Zato stolp od začetka sploh ni nosil današnjega imena zaradi čarovniških procesov, ki so se v Mariboru odvijali do 18. stoletja. Najpogostejši so bili procesi v drugi polovici 17. stoletja. Podobno kot v vsej Evropi, so v tistih časih tudi pri nas verjeli, da nekateri, najpogosteje ženske, razpolagajo z nadnaravnimi močmi in tako lahko prizadenejo ljudem zlo in škodo. Dejstvo je, da takrat ljudje niso bili kaj prida izobraženi in le redki so znali brati. Naravni pojavi so bili pomanjkljivo raziskani in znanje o tem je bilo prav skromno.

Pripovedujejo o več ženskah, ki so jih v Mariboru obtožili čarovništva ter jih po mučenju obsodili na smrt. Domnevne čarovnice so po strašnih mukah trpinčenja priznale očitana hudodelstva. Obtožbe so bile zelo različne. Meščanko Šauperlovo so obtožili, da je povzročila hudo uro s tem, da je pobrala devet kamnov in jih vrgla v vodo. V tisti smeri, kamor je vrgla kamne, naj bi se razbesnela nevihta z uničujočo točo. Druga meščanka je naredila pogačo iz kač, kuščarjev in krastač. Tisti, ki bi jedel to pogačo naj bi ga razneslo. Menda se je ženski, ki je pogačo komaj pokusila, začela luščiti koža. Dve drugi meščanki, neka Rozenkrancova in Lacernbergerjeva, sta bili obtoženi, da sta nekega dne odšli na Pohorje, kjer sta s svojimi lasmi privezali hudiča k bukvi, da ne bi deževalo. Pozneje je kmet Pankrac hotel podreti to bukev, pri čemer ga je hudič prosil, da ga osvobodi in bo spet deževalo. Kmet je hudiča osvobodil in takoj se je vlila nevihta. Takšne in podobne so pripovedi, ki se nanašajo na čarovnice. Po sojenju so čarovnice javno utopili ali sežgali na grmadi.

Izidor Golob

Juĝturo apud rivero Drava

(Google maps)

Komenca rimarko: Je la vikipedio publikigita artikoleto pri maribora juĝturo estas la ĝermo nuntempe atingebla nur en slovena, angla kaj esperanta lingvoj. La esperanta artikoleto estas laŭvorta transskribo el publikaĵo verkita de Janko Štruc.

La konstruaĵo ricevis nunan nomon en tempo de tiel nomita ĉasado de sorĉistinoj en mezepoko, sed dekomence ĝi havis defendan funkcion. Siatempe la turo ne havis nunan konusforman tegmenton, sed platon por kanonoj ĉirkaŭitan de dentforma muro. La turo estis parto de maribora urba defenda muro prezentanta ĝian sudokcidentan angulon tute proksime je la bordo de rivero Drava. En 16-a jarcento estis turo renovigita kaj rekonstruita. Tiam oni aldonis la konusforman tegmenton. Tamen la ligna konstruaĵo de tegmento poste estis detruita en incendio. Ankaŭ poste la turo estis kompletigita kaj laste estis aldonita la kvara etaĝo en 19-a jarcento. Laste estis la turo renovigita post la dua mondmilito. Malgraŭ ĝia nomo estis la turo plejparte uzata por defendo, parte kiel magazeno kaj por aliaj uzoj.

La turo ricevis nunan nomon dankante al la homa fantazio, ĉar oni kredas, ke tie okazis kontraŭsorĉistaj procesoj. La historiaj dokumentoj pruvas, ke la juĝadoj okazis en mezepoko kaj komence de novepoko en urbodomo, sed ne en ĉi turo. Ankaŭ la ekzekutadoj en tiu tempo okazis ekster la urbo. Fakte la juĝturo estis konstruita en jaro 1310, sed la unua kontraŭsorĉistina proceso okazis en Celje en jaro 1427, do 117 jarojn poste. La unua sorĉista proceso en Maribor okazis laŭ dokumentoj en la jaro 1546, eĉ 236 jarojn post la konstruo der turo. Do, la turo dekomence certe ne havis nunan nomon, kiu estas ligita al sorĉistinaj procesoj okazintaj en Maribor ĝis la 18-a jarcento. La plej nombraj procesoj okazis je la dua duono de 17-a jarcento. En tiu tempo oni, simile al la tuta Eŭropo, ankaŭ ĉe ni kredis, ke la cetera homo (plej ofte virino) posedas magiajn fortojn kaj eblas kauzi malbonon al homoj. La fakto estis, ke tiam la homoj estis needukitaj kaj nur malmultaj scipovis legi. La naturaj sciencoj estis grandparte ankoraŭ nekomplete kaj nesufiĉe evoluitaj kaj esploritaj.

Oni rakontas pri kelkaj sorĉistinoj, kiuj estis en Maribor akuzitaj, torturitaj kaj fine kondamnitaj je morto. Dum la teruraj metodoj de torturado la probablaj sorĉistinoj rekonis la krimojn riproĉitajn. La akuzoj estis tre diversaj. Oni akuzis ceteran urbaninon havantan familian nomon Ŝauperl, ke ŝi kauzis malbonan veteron prenante nau ŝtonojn kaj ĵetante ilin en la akvon. En la direkto de ŝtonĵeto estiĝis tempesto kaj hajlo detruis la kampojn. La alia urbanino faris kukon uzante serpentojn, lacerton kaj bufon. Onidire la manĝanto de tiu kuko eksplodus. La virino, kiu hazarde nur gustumis tiun kukon, observis je ŝia korpo deŝeligon de haŭton. Du aliaj urbaninoj, laŭnome Rosenkrancova kaj Lacernbergerjeva, estis akuzataj marŝi iun tagon al ĉeurba monto Pohorje kaj per propraj haroj fiksi la diablon al fago por ke ne pluvus. Iom poste venis al tiu loko la kamparano Pankrac kiu volis faligi ĝuste tiun fagon. La diablo petis lin por la liberigo promesante la pluvon. La kamparano liberiĝis la diablon kaj tuj poste komencis pluvegi. Tiaj kaj similaj estas rakontoj pri pri nekutimaj okazintaĵoj ligitaj al sorĉistinoj. Post la juĝista proceso la sorĉistinoj estis publike dronigitaj aŭ bruligitaj je brulŝtiparo.

Izidor Golob

Frančiškanska cerkev v Mariboru ali Bazilika Matere Usmiljenja

(Google maps)

Ta cerkev je nekaj zelo posebnega, ima častni naziv bazilika, je zgrajena na mestu prejšnje cerkve s samostanom in je tudi romarski kraj.

Bazilika je častni naziv, ki ga daje papež cerkvi, zaradi njenega posebnega liturgičnega in pastoralnega pomena, običajno pomembnemu romarskemu kraju. Papež Pij X., ki je tudi svetnik, je ta naziv podelil tej cerkvi v letu 1906, le šest let po izgradnji. V Sloveniji Imamo okoli tri tisoč cerkva, od teh je sedem bazilik. To je bila prva bazilika v Sloveniji in v času podelitve tudi prva bazilika v avstrijskem delu dvojne monarhije.

Prejšnjo kapucinsko cerkev s samostanom, ki je bila približno sedemkrat manjša od sedanje, je ustanovil grof Jakob Khisel med leti 1613 in 1617, tudi kot grobnico za svojo družino. Temeljni kamen je položil takratni ljubljanski škof Tomaž Hren, znan tudi kot vodja protireformacije. Od te stavbe se je ohranila samo grobnica, ki se nahaja pod prezbiterijem sedanje cerkve. V njej počivajo mariborski grofje družin Khiesel in Brandis, bratje kapucini, ki so pomagali ljudem v času velikih epidemij, mariborski škofje in graditelj nove cerkve oče Kalist Herič. Danes je nedostopna.

Cerkev s samostanom je zgradil od leta 1892 do 1900 frančiškanski menih pater Kalist Heric v neoromantičnem stilu po načrtih arhitekta Richarda Jordana.

Cerkev je v avgustu 1900 blagoslovil škof Mihael Napotnik.

Cerkev je iz opeke, 57,5 metrov dolga, 24 metrov široka in 17,5 metra visoka z dvema 58 metrov visokima zvonikom stolpov (61 metrov s križi).

Zanimiva je usoda zvonov bazilike. Leta 1895 je cerkev začela s petimi zvonovi, ki jih je vzela prva svetovna vojna. Leta 1924 verniki podarili pet zvonovi in v 1938 še en zvon s težo 5855 kg v čast Matere Usmiljenja, ki je bil največji zvon v tedanji Jugoslaviji. Te zvonove je vzela druga svetovna vojna, ostal je le najmanjši. Od stoletnice prvih zvonov leta 1995 ima cerkev spet tri nove zvonove.

Cerkev ima tri vhode, narejene iz kamna. Zelo bogat je glavni portal z mozaikom.

Cerkev je triladijska. Glavni oltar je najlepši in najbolj dragoceni okras celotne cerkve, kjer je niša s kipom Matere usmiljenja. Narejen je iz 17 vrst marmorja.

Zgodovina kipa se začne leta 1746, ko je grofica Stubenberg prosila duhovnika v Konjicah za zelo poškodovan kip Marije. Odnesla ga je v Gradec k slikarju Wigelsfölsu zaradi obnove. Med obnovo se je zgodil prvi čudež ozdravitve. Eno leto je kip stal v kapeli gradu Freibüchl v Wildon, kjer je živela grofica. Novica o čudodelnem kipu se je hitro razširila in romarjev je bilo vedno več. Romarji so kip imenovali »Mati usmiljenja«. Zaradi velikega števila obiskovalcev se je grofica Stubenberg odločila v januarju 1747 prenesti čudodelni kip Matere Usmiljenja v minoritsko cerkev v Mariboru.

Ta cerkev je kmalu postala pravo romarsko svetišče. V petih letih je prišlo okoli sto tisoč romarjev iz vseh okoliških dežel. Cesar Jožef II. je ukazal minoritom zapustiti minoritsko cerkev in samostan ob reki Dravi in so morali oditi v staro kapucinsko cerkev in samostan. Od takrat je kip bila na tem mestu.

Cerkev in samostan vodijo frančiškani od 1864 leta.

Milan Jarnovič

La Franciskana preĝejo en Maribor aŭ Baziliko de Patrino de Kompato

(Google maps)

Tiu preĝejo estas io tre speciala, ĝi havas honoran titolon baziliko. Ĝi estas konstruita sur la loko de pli frua preĝejo kun monaĥejo kaj ĝi estas ankaŭ celo de pilgrimado.

Baziliko estas honora titolo kiun donas la Papo al preĝejo, pro ties speciala liturgia kaj paŝtista graveco, ĝenerale al grava celo de pilgrimado. Papo Pio X., kiu estas ankaŭ sanktulo, donis tiun titolon al tiu ĉi preĝejo en la jaro 1906, nur ses jarojn post finkonstruo. Ni havas en Slovenujo ĉirkaŭ tri mil preĝejojn, inter kiuj estas sep bazilikoj. Ĝi estis la unua baziliko en Slovenujo kaj en la tempo kiam la titoligo okazis, ankaŭ la unua baziliko en aŭstra parto de la duobla monarkio.

Antaŭan kapucenan preĝejon kun monaĥejo, kiu estis ĉirkaŭ sep fojojn pli malalta ol nuntempe, fondis grafo Jakobo Khisel inter la jaroj 1613 kaj 1617, ankaŭ kiel tombon por sia familio. La fundamentan ŝtonon surmetis la tiama episkopo de Ljubljana Tomaž Hren, konata ankaŭ kiel gvidanto de la kontraŭreformacio. De tiu konstruaĵo estis konservita nur tombo, kiu situas sub la presbiterio de la nuna preĝejo. En ĝi ripozadas mariboraj grafoj de familioj Khiesel kaj Brandis, fratoj kapucenoj, kiuj helpis homojn en tempo de epidemijoj, episkopoj de Maribor kaj konstruanto de la nova preĝejo Patro Kallisto Heric. Nun ĝi estas nealirebla.

La preĝejon kun monaĥejo konstruis inter la jaroj 1892 kaj 1900 franciskana monaĥo Patro Kalist Heric, en la novromantika stilo laŭ la planoj de arkitekto Richard Jordan.

La preĝejo estis benita en aŭgusto 1900 de episkopo de Maribor Mihael Napotnik.

La preĝejo estas farita el brikoj, estas 57,5 metrojn longa, 24 metrojn larĝa kaj 17,5 metrojn alta kun du 58 metrojn altaj sonorilturoj (61 metrojn kun krucoj).

Interesa estas la sorto de sonoriloj de la baziliko. En la jaro 1895 en la preĝejo estis enkonstruitaj kvin sonoriloj, kiujn forportis la Unua Mondmilito. En 1924 kredantoj donacis kvin sonorilojn kaj en la jaro 1938 ankoraŭ alia sonorilo kun pezo de 5855 kg honore al Patrino de Kompato, la plej granda sonorilo en tiama Jugoslavio. Tiujn sonorilojn forprenis la Dua Mondmilito, restis nur la plej malgranda. De la centjariĝo de la unua sonoriloj en la jaro 1995 la preĝejo havas tri novajn sonorilojn.

La preĝejo havas tri enirojn, faritajn el ŝtono. Tre riĉa esta la ĉefa portalo kun mozaiko.

La preĝejo estas trinava. La ĉefa altaro estas la plej bela kaj la plej valora dekoracio de la tuta preĝejo, ĉar tie estas niĉo kun statuo de Patrino de Kompato. Ĝi estas farita el 17 specoj de marmoro.

La historio de ĉi tiu statuo komenciĝis en la jaro 1746, kiam la grafino Stubenberg petis la pastron de Konjice doni al ŝi la tre damaĝitan statuon de Maria. Ŝi portis ĝin al Graz al la pentristo Wigelsföls por restaŭrigo. Dum da restaŭrigo en la laborejo okazis unua kuraca miraklo. Unu jaron la statuo staris en la kapelo de la kastelo Freibüchl en Wildon, kie vivis la grafino. La novaĵo pri la mirakla statuo rapide disvastiĝis kaj pilgrimantoj estis ĉiam pli multnombraj. Pilgrimantoj nomis la statuon »Patrino de Kompato«. Pro la granda nombro da pilgrimantoj la grafino Stubenberg en januaro 1747 decidis doni la miraklan statuon de Patrino de Kompato al la minorita preĝejo en Maribor.

Tiu preĝejo baldaŭ iĝis granda pilgrima sanktejo. Dum kvin jaroj venis cent mil pilgrimantoj el ĉiuj ĉirkaŭaj landoj. La imperiestro Jozef II. ordonis al minoritaj monaĥoj forlasi la minoritan preĝejon kaj la monaĥejon ĉe la rivero Drava kaj ili devis iri al la malnova kapucena preĝejo kaj monaĥejo. Ekde tiam la statuo restis en ĉi tiu nova loko.

De 1864 la preĝejon kaj la monaĥejon administris franciskanoj.

Milan Jarnovič

Prva električna žarnica v Mariboru
Začetek elektrifikacije na območju današnje Slovenije

(Google maps)

Četrti april je praznik mestne četrti Center v Mariboru. Leta 1883 je na ta dan na današnjem Grajskem trgu v središču Maribora zagorela prva žarnica na žarilno nitko. To je bila prva električna žarnica v Mariboru, današnji Sloveniji in tem delu Evrope, in to le dobra tri leta zatem, ko je T. A. Edison v Združenih državah Amerike to vrsto žarnice patentiral. Kakor piše časopis Marburger Zeitung je lastnik parnega mlina, inovativni podjetnik Karl Scherbaum, dal na parni stroj priključiti Siemensov dinamo, ki je proizvajal električno energijo za 36 žarnic, ki so razsvetljevale proizvodne in poslovne prostore ter vhod v njegov dom. Gre za prvo tehnično uporabo električne energije v današnji Sloveniji. Mesec dni kasneje, 5.maja 1883, je zasvetila električna luč tudi v Postojnski jami, ki je bila za obiskovalce odprta že leta 1819. V Ljubljani je prva električna luč zasvetila šele 1. januarja 1898, ko so dobili elektrarno na parni pogon.

Istega 1883. leta so v Rosellu v New Jerseyju zgradili prvi sistem javne razsvetljave v Združenih državah Amerike, v Milanu v Italiji pa je bila zgrajena prva srednjeevropska elektrarna. Dve leti zatem je začela obratovati hidroelektrarna na Niagarskih slapovih, ki je bila revolucionarna zaradi tega, ker je s pomočjo patentov Nikole Tesle, proizvajala izmenični električni tok. Ta je omogočal prenos energije na večje oddaljenosti oziroma je prvič sploh omogočil, da je kraj proizvodnje električne energije ločen od kraja njene porabe.

Ko je pet let kasneje, leta 1888, v času županovanja Aleksandra Nagya, Maribor obiskal habsburški prestolonaslednik princ Rudolf, so njemu v čast Grajski trg in bližnje ulice osvetlili z električno razsvetljavo iz Scherbaumovega mlina. V spomin na ta dogodek, ki je pomenil hkrati prvo električno javno razsvetljavo na Slovenskem, je na Grajskem trgu 7 ostala tudi svetilka te električne razsvetljave. Po njegovem obisku so mariborske ulice še naprej osvetljevali s plinskimi svetilkami, ki so jih šele 2. oktobra 1920 začeli nadomeščati z električnimi. Javno razsvetljavo je imel Maribor sicer že od leta 1805, ko je v Mariboru na Koroški cesti pred vhodom v kresijo zagorela prva javna oljna svetilka. Ko pa so leta 1869 ustanovili plinarno, so začeli mestne ulice osvetljevati s plinskimi svetilkami. Te so potem leta 1928 v celoti opustili in jih zamenjali z električnimi, ki so energijo dobivale iz Fale.

Čas po letu 1883 je vseeno pomenil za Maribor začetek dobe elektrifikacije. Novo vrsto energije so začeli precej počasi uvajati v vsakodnevno rabo, saj je bila njena cena zelo visoka in zato je bila dostopna le redkim. Na začetku so bile osvetljene predvsem tovarne, javna mestna razsvetljava in zasebna uporaba pa je sledila šele kasneje. So se pa nekateri podjetniki v Mariboru vseeno že zgodaj odločili za uporabo elektrike v svojih delovnih prostorih. Mariborska plinarna je proizvajala električno energijo iz dinama na plinski pogon, delavnice južnih železnic so imele tri diname za razsvetljavo, podjetnik Franz Neger je uporabil dinamo, ki ga je poganjal dizlov motor, v pivovarni Götz pa so leta 1900 za potrebe delovanja obrata s trofaznim generatorjem proizvajali približno 30 kilovatov moči.

Pravo elektrifikacijo v tem delu Slovenije je omogočila šele elektrarna Fala, dokončana leta 1918. Pobudnik gradnje te pretočne elektrarne je bila Steiermärkische Elektrizitätsgesellschaft – Štajerska električna družba, ustanovljena leta 1902, ki je prvotno načrtovala pridobivanje električne energije za potrebe podjetij v Gradcu in okolici ter šele v naslednjih korakih tudi drugje. Ko so na Dravi iskali najboljšo možno lokacijo, so jo našli ob falskem gradu. Leta 1913 so začeli z gradbenimi deli, ki jih je zaustavila prva svetovna vojna. V času vojne so elektrarno zaradi pomanjkanja delovne sile, gradili zelo počasi, po koncu vojne pa so bile potrebe po električni energiji vedno večje, tako da so v gradnjo hidroelektrarne, ki je 6. maja 1918 že začela delovati, vključili tudi vojne ujetnike. Ko je bila elektrarna dokončana, je veljala za eno najmodernejših v srednji Evropi. Ker je 1.11. 1918 ob koncu vojne del Dravske doline, kjer je tudi Fala, pripadel novi državi Kraljevini Srbov, Hrvatov in Slovencev, so lahko veliko pridobljene energije usmerili v razcvet mariborske industrije. HE Fali je na Dravi sledilo še nekaj večjih in manjših hidroelektrarn, ki danes dajejo Sloveniji 30% vse električne energije, pridobljene na ta način.

Melita Cimerman

La unua elektra ampolo en Maribor
La komenco de elektrifikado en la regiono de nuna Slovenio

(Google maps)

La kvara de Aprilo estas la festotago de la urbkvartalo de Maribor. En la jaro 1883 en tiu tago sur la nuntempa placo Grajski trg (Kastelfoiro) en la centro de Maribor ekbrulis la unua ampolo kun inkandeska fadeno. Tio estis la unua elektra ampolo en Maribor, en la regiono de nuna Slovenio, en tiu ĉi parto de Eŭropo, kaj tio nur iomete pli ol tri jarojn post tio, ke T. A. Edison en Usono tiun ampolon lasis patentigi. Kiel skribis la gazeto Marburger Zeitung (La Mariburga Gazeto) la posedanto de la vaporakcela muelilo, la inovativa entreprenisto Karl Scherbaum lasis la dinamon de la firmao Siemens konekti kun sia vapormaŝino, tiel la dinamo produktis elektran kurenton por 36 ampoloj, kiuj lumigis la produktantajn kaj negocajn ejojn kaj la enirejon en lian domon. Temas pri la unua teknika utiligo de la elektra energio en la regiono de nuna Slovenio. Unu jaron poste, 5-an de Majo 1883, ekbrulis elektra lumo en la groto de Postojna, kiu estis por vizitantoj malfermita jam en la jaro 1819. En Ljubljana la unua elektra lumo ekbrilis nur 1-an de Januaro 1898, kiam oni ricevis elektrejon per vapormaŝina akcelado.

En la sama jaro 1883 en Rosell en New Jersey oni konstruis la unuan sistemon de la publika lumigado en Usono; en Milano en Italio estis konstruita la unua mezeŭropa elektrejo. Du jarojn post tio komencis funkcii la hidroelektrejo ĉe la akvofalegoj de Niagara, estinte de revolucia karaktero, ĉar ĝi helpe de la patentoj de Nikola Tesla produktis alternan elektran kurenton. Tiu ebligis transporton de energio je pli grandaj distancoj respektive, ĝi fakte ebligis, ke la loko, kie la elektra energio estis produktita, povis esti disigita for de ĝia utiligo.

Kiam kvin jarojn post tio, en la jaro 1888, en la tempo, kiam urbestro estis Aleksander Nagy, Maribor vizitis la habsburga tronheredanto princo Rudolfo, oni omaĝe al li la Kastelfoiron kaj la proksimajn stratetojn lumigis per la elektra lumigado el la muelilo de Scherbaum. Memore al tiu evento, kiu samtempe signifis la unuan elektran lumigadon en la regiono de nuna Slovenio, sur la Kastelfoiro n-ro 7 ankaŭ restis lasita la lampo de tiu elektra lumigado. Post lia vizito la stratetoj de Maribor daŭre estis lumigitaj per gaslampoj, kiuj nur ek de la 2-a de Oktobro 1920 estis anstataŭitaj per la elektraj lampoj. Cetere Maribor havis publikan lumigadon jam ek de la jaro 1805, kiam en Maribor sur la strato Koroška cesta (Karintia strato) antaŭ la enirejo en la palacon »kresija« ekbrulis la unua olea lampo. Sed kiam en la jaro 1869 estis starigita la gasproduktejo, oni komencis lumigi la urbajn stratetojn per gaslampoj. Tiuj en la jaro 1928 estis plene forigitaj kaj anstataŭitaj per elektraj lampoj, por kiuj la energio estis produktita en la hidroelektrejo en Fala.

La tempo post la jaro 1883 ĉiukaze signifis por Maribor la komencon de la elektrifika epoko. La novan specon de energio oni tre malrapide komencis enkonduki en la ĉiutagan uzon, ja ĝia prezo estis tre alta kaj tiel nur al malmultaj alpaŝebla. Komence oni lumigis antaŭ ĉio uzinojn, dum la publika urba lumigado kaj privata utiligo sekvis nur pli poste. Tamen kelkaj entreprenistoj en Maribor jam frue decidis utiligi la elektron ĉe siaj laborlokoj. La gasproduktejo de Maribor generis la elektran energion per la dinamo je gasbrula akcelado, la laborejoj de la sudaŭstriaj fervojoj disponis pri tri tiaj dinamoj por lumigado. La entreprenisto Franz Neger utiligis tian dinamon, akcelitan per dizelmotoro. En la bierproduktejo Götz en la jaro 1900 por la bezonoj de la laborejo oni per trifaza generatoro produktis proksimume 30 kilovatojn de la kurenta potenco.

La unuan elektrifikadon en tiu ĉi parto de nuna Slovenio ebligis nur la elektrejo Fala, finkonstruita en la jaro 1918. La iniciatoro por la konstruado de tiu traflua elektrejo estis Steiermärkische Elektrizitätsgesellschaft – la stiria elektrokompanio, fondita en la jaro 1902, kiu unue planis produktadon de la elektra energio por la bezonoj de la firmaoj en Germana Burgo (Graz) kaj en ĉirkaŭo de ĝi kaj nur per sekvaj paŝoj ankaŭ aliloke. Kiam ili laŭ la rivero Drava serĉis la plej konvenan lokon, ili ĝin trovis apud la burgo de Fala. En la jaro 1913 oni komencis konstrulaborojn, kiuj estis intertempe bremsitaj pro la unua mondmilito. Dum la milita tempo oni la elektrejon konstruis tre malrapide pro la manko de laborfortoj, sed post la fino de la milito la bezonoj de la elektra energio montriĝis pli kaj pli grandaj, tiel oni dum la konstruado utiligis ankaŭ la militkaptitojn, kaj la 6-an de Majo la elektrejo jam komencis funkcii. Kiam la elektrejo estis finkonstruita, ĝi validis por unu el la plej modernaj en la Mezeŭropo. Ĉar la 1-an de Novembro 1918 fine de la milito la parto de Dravska dolina (la valo de Drava), kie ankaŭ troviĝas Fala, iĝis parto de la nova ŝtato, Reĝlando de la serboj, kroatoj kaj slovenoj, oni povis multe da akirita energio direkti en disfloradon de la industrio en Maribor. La hidroelektrejon ĉe la rivero Drava kompletigis ankoraŭ kelkaj pli kaj malpli grandaj hidroelektrejoj, kiuj nuntempe regalas Slovenion per 30 % da tuta elektra energio, produktita per akvoturbinoj.

Melita Cimerman

Tradukis: Vinko Ošlak