V petek, 30. maja 2025, je v Literarni hiši Maribor
-
- potekal pogovor in debata o avstrijskem pesniku in pisatelju slovenskih korenin Aloisu Hergouthu v hrvaških prevodih (hrvaško-slovenski literat in prevajalec Božidar Brezinščak Bagola);
- o esperantskih prevajalskih poteh in dobrem sosedstvu (priznana sodobna hrvaška pisateljica v esperantu Spomenka Štimec);
- o prevajanju svetovne literature na kajkavščino (hrvaški pesnik in prevajalec Ivica Glogoški).
Pogovor je vodil Marjan Pungartnik.
Pogovora se je udeležil tudi prof. Šime Ivanjko, častni konzul Republike Hrvaške in član hrvaške Akademije pravnih znanosti.
Z leve: Božidar Brezinščak Bagola, Spomenka Štimec in Ivica Glogoški (Foto: Mario Vetrih) | De maldekstre: Božidar Brezinščak Bagola, Spomenka Štimec kaj Ivica Glogoški (Foto: Mario Vetrih)
Izpostavljamo tekst Spomenke Štimec:
Hrvaški in slovenski esperantisti so se začeli ukvarjati z esperantom na istem kraju in ob istem času.
Leta 1889 v Osijeku so iz prvega esperantskega učbenika Lazarja Ludvika Zamenhofa poslali dopisnice v Varšavo (takrat še v Rusiji!) in mu potrdili, da so začeli uporabljati »jezik upanja«. To je bilo pet mladih Osiječank in en mlad Slovenec Egon Mosche, ki je bil takrat v vojski v Osijeku. Ne vemo, ali so se med seboj poznali.
Hrvaški esperantisti so bili od vsega začetka bolj strastni kot njihovi slovenski sosedi. Leta 1909 so objavili prve esperantske učbenike in slovarje, že leta 1910 pa so v Zagrebu natisnili prvi esperantski učbenik v slovenščini, saj je v Zagrebu živel njegov avtor, Slovenec Ljudevit Koser. Pred kratkim je po zaslugi Vinka Ošlaka izšla druga izdaja tega učbenika.
Hrvatje so kmalu začeli uporabljati esperanto kot most med jeziki. Leta 1926 so pri založbi Ferdinand Hirsch und Sohn v Leipzigu objavili roman »Alkar« Dinka Šimunovića, avtor pa je bil obveščen o tem dosežku zdravnika Frana Janjića, ki ni le reševal Zagreb pred tuberkulozo, temveč je tudi prevajal iz esperanta. Prevajalec je mnogo let kasneje izvedel, da je bila njegova knjiga v Šanghaju leta 1936 prevedena iz esperanta v kitajščino. To je bil drugi kitajski prevod iz hrvaške književnosti. Prvi je bil pet let prej – prevod ženske knjige, ki jo je napisala Milka Pogačić in jo leta 1913 prevedla v esperanto ter na lastne stroške natisnila v Kostajnici. Od prevoda do izida v Šanghaju je preteklo manj kot dvajset let.
Moja razlaga je, da je imel šanghajski esperantski krog v tistem času poseben čut za slovansko književnost in za Vzhodno Evropo, saj je med njimi nekaj časa živel ruski slepi esperantski pesnik Vasilij Erošenko. Zanj in za njegovo balalajko so imeli posebej razvito občutljivost.
Tako so hrvaški esperantisti začeli hoditi po tem književnem mostu proti Aziji. Leta 2008 smo na pot v Indijo prek esperanta kot jezika-mostu vzeli tudi slovenskega pisatelja Toneta Partljiča. Zakaj prav njega? Izbral ga je naš zagrebški kolega in velik hrvaški esperantist ter fantast Zlatko Tišljar – Pajo, ki je Partljičevo zbirko »Hotel sem prijeti sonce« prevedel v esperanto kot »Mi volis tuŝi la sunon«. Njegova hči Danka je oblikovala naslovnico esperantskega izida.
Tone Partljič: Hotel sem prijeti sonce – izvirnik in prevod (Mi volis tuŝi la sunon).
V Indiji smo več let sodelovali z esperantistom, jezikoslovcem Probalom Dasgupto in njegovo ženo Malasree. Naučil nas je, da naj Indijo imenujemo Bharat, da bi se izognili angleškemu imenu. Učil nas je tudi, da naj namesto Kalkuta rečemo Kolkata, ker je mesto spremenilo ime, da bi se znebilo kolonialnega bremena.
Probal je od svojega očeta, učenega bengalskega zgodovinarja, pred njegovo smrtjo dobil posebno nalogo: tako kot je Gandhi prosil Indijce, naj vsak dan pol ure tkajo, da ohranijo svojo tradicijo tkanja in se zoperstavijo angleškim tkaninam, mora vsak prevajati – da prepreči, da bi prevajali le iz angleščine, in da ohranimo bogastvo sveta.
EU je objavila razpis za projekte, ki bodo približali Indijo Evropi in Evropo Indiji. Pajo me je poklical iz Maribora in predlagal, da vodim projekt pri Hrvaškem esperantskem združenju. Imel je že jasno obliko projekta: tri evropske otroške knjige bomo prevedli v bengalščino, eno bengalsko pa v hrvaščino, italijanščino in slovenščino. Ta knjiga je bila »Damurujevo življenje«. Ko bodo knjige gotove, bomo obiskovali šole v vseh državah, iz katerih smo prevajali, in otrokom brali odlomke.
Delo prevajanja smo zaupali našemu partnerju Probalu. Hrvaško knjigo Jože Horvata »Wa i Tapu« je posvetil svojim esperantskim učiteljem. Probal je našel bengalskega založnika. Knjige so prispele… Bruselj nas je izbral kot vzor, kako se dela, in povabili so mene, ki sem vodila projekt, da ga predstavim pred bruseljskim občinstvom v svoji nerazstavni angleščini.
Hrvaška ministrica za kulturo je ob splošni predstavitvi evropskih projektov rekla: »Kdor naredi projekt z EU – bo boljši.«
Tone Partljič je ob gostovanju na Hrvaškem obžaloval, da ima le en avtorski izvod knjige, glede na to, da je bengalski svet je velika kultura s 230 milijoni govorcev.
Pisala sem v Kolkato in jih prosila, naj nam pošljejo več knjig. A stroški letalske poštnine so bili tako visoki, da so dolgo odlašali. Nekega dne sem prejela SMS, da bodo knjige v bengalščini osebno prinesli!
Založnik, ki je tiskal naše knjige, je umrl, a njegovi otroci so vse te evropske knjige prebrali v bengalščini in si zaželeli obiskati deželo knjige o Hlapiču, deželo Toneta Partljiča in Italijo, deželo dečka Giovanettija. Denarja za pot ni bilo, a »Vi ne veste, kako potujejo Indijci«. Našli so nek poceni let, ki je letel do Helsinkov, nato do Ljubljane. Karte so si lahko privoščili, a odpovedati so se morali prtljagi. Knjige so nosili kot osebno prtljago – visele so jim z ramen kot ročna prtljaga.
Bengalska gosta s Spomenko Štimec, Zagreb 7. oktobra 2024
Zame je projekt dobesedno približal Indijo Hrvaški. Indijka, ki je v šoli leta 2008 brala Hlapiča v bengalščini, je še danes moja čistilka. Zaposlil jo je Hlapič. Imela je priporočilo, ker je v bengalščini brala Ivano Brlić Mažuranić.
Spomenka Štimec
Vendredon, la 30-an de majo 2025, en la Literatura Domo Maribor
-
- okazis interparolo kaj debato pri la aŭstria poeto kaj verkisto de slovenaj radikoj Alois Hergouth en kroataj tradukoj (kroat-slovena literato kaj tradukisto Božidar Brezinščak Bagola);
- pri esperantaj tradukaj vojoj kaj bona najbareco (elstara moderna kroata verkistino en Esperanto Spomenka Štimec)
- kaj pri tradukado de monda literaturo en la kajkavan dialekton (kroata poeto kaj tradukisto Ivica Glogoški).
La interparolon gvidis Marjan Pungartnik.
La interparolon partoprenis ankaŭ prof. Šime Ivanjko, honora konsulo de la Respubliko Kroatio kaj membro de la Kroata Akademio de Juraj Sciencoj.
Ni elstarigas la tekston de Spomenka Štimec:
Kroatiaj kaj slovenaj esperantistoj ekokupiĝis pri Esperanto en la sama loko kaj en la sama tempo.
En la jaro 1889 en Osijek, ili sendis poŝtkartojn el la unua lernolibro de Esperanto de Lazaro Ludoviko Zamenhof al Varsovio (tiam ankoraŭ en Rusio!) kaj konfirmis al li, ke ili komencis uzi la „lingvon de espero“. Temis pri kvin junaj osijekaninoj kaj unu juna sloveniano Egon Mosche, kiu tiutempe servis en la armeo en Osijek. Ni ne scias, ĉu ili konatiĝis inter si.
Kroatiaj esperantistoj estis ekde la komenco pli pasiaj ol siaj slovenaj najbaroj. En 1909 ili publikigis siajn unuajn lernolibrojn kaj vortarojn de Esperanto, kaj jam en 1910 en Zagrebo estis presita la unua lernolibro de Esperanto en la slovena lingvo, ĉar ĝia aŭtoro, sloveno Ljudevit Koser, tiam loĝis en Zagrebo. Nur antaŭ nelonge, danke al Vinko Ošlak, aperis dua eldono de tiu lernolibro.
Kroatoj baldaŭ ekuzis Esperanton kiel ponton inter lingvoj. En 1926, ĉe la eldonejo Ferdinand Hirsch und Sohn en Leipzig, ili eldonis la romanon „Alkar“ de Dinko Šimunović, kaj la aŭtoro estis informita pri tiu atingo de la kuracisto Fran Janjić, kiu ne nur savis Zagrebon kontraŭ tuberkulozo, sed ankaŭ tradukis el Esperanto. Multajn jarojn poste, la tradukisto eksciis, ke en Ŝanhajo en 1936, lia libro estis tradukita el Esperanto al la ĉina lingvo. Tio estis la dua ĉina traduko el kroata literaturo. La unua okazis kvin jarojn pli frue – traduko de virina libro verkita de Milka Pogačić, kiu tradukis ĝin en Esperanton kaj proprakoste eldonis ĝin en 1913 en Kostajnica. De la traduko ĝis la eldono en Ŝanhajo pasis malpli ol dudek jaroj.
Mia interpreto estas, ke la ŝanhaja esperantista rondo tiutempe havis specialan sentemon al slava literaturo kaj Orienta Eŭropo, ĉar dum kelka tempo inter ili vivis la rusa blinda esperantista poeto Vasilij Eroŝenko. Por li kaj lia balalajko ili havis aparte evoluintan sensivecon.
Tiel la kroataj esperantistoj ekpaŝis sur tiu literatura ponto orienten, al Azio. En 2008, survoje al Barato per Esperanto kiel ponto-lingvo, ni kunportis ankaŭ la slovenan verkiston Tone Partljič. Kial ĝuste lin? Li estis elektita de nia zagreba kolego kaj granda kroata esperantisto kaj fantasto Zlatko Tišljar – Pajo, kiu tradukis la rakontaron de Partljič „Hotel sem prijeti sonce“ al Esperanto kiel „Mi volis tuŝi la sunon“. Lia filino Danka desegnis la kovrilon de la esperanta eldono.
Li ricevis specialan taskon de sia patro, erudiciita bengala historiisto, antaŭ la morto de tiu: tiel kiel Gandhi petis la hindojn teksi po duonhoro ĉiutage por konservi sian teksan tradicion kaj kontraŭstari la anglajn teksaĵojn, ĉiu homo devas traduki – por ke oni ne traduku nur el la angla, kaj por ke oni konservu la riĉecon de la mondo.
La EU anoncis alvokon por projektoj, kiuj alproksimigos Hindion al Eŭropo kaj Eŭropon al Hindio. Pajo telefonis al mi el Mariboro kaj proponis, ke mi gvidu projekton ĉe la Kroata Esperanta Asocio. Li jam havis klaran koncepton: ni tradukos tri eŭropajn infanlibrojn al la bengala, kaj unu bengalan libron al la kroata, itala kaj slovena. Tiu libro estis „La vivo de Damuru“. Kiam la libroj estos pretaj, ni vizitos lernejojn en ĉiuj landoj el kiuj oni tradukis, kaj legos fragmentojn al infanoj.
La traduklaboron ni konfidis al nia partnero Probal. La kroatan libron de Joža Horvat, „Wa i Tapu“, li dediĉis al siaj esperantaj instruistoj. Probal trovis bengalan eldoniston. La libroj alvenis… Bruselo elektis nin kiel modelon, kiel oni devus labori, kaj invitis min, kiel projektestrinon, prezenti la projekton antaŭ la bruselaj aŭskultantoj – en mia neekspozicia angla lingvo.
La kroata ministrino pri kulturo, okaze de ĝenerala prezento de la eŭropaj projektoj, diris: „Kiu faras projekton kun EU – fariĝas pli bona.“
Tone Partljič, dum gastado en Kroatio, bedaŭris, ke li havas nur unu aŭtorecan ekzempleron de sia libro, konsiderante ke la bengala mondo estas granda kulturo kun 230 milionoj da parolantoj.
Mi skribis al Kolkato kaj petis, ke ili sendu al ni pli da libroj. Sed la aviadpoŝtaj kostoj estis tiel altaj, ke ili longe prokrastis. Iutage mi ricevis SMS-mesaĝon, ke ili persone alportos la librojn en bengala lingvo!
La eldonisto, kiu presis niajn librojn, mortis, sed liaj infanoj legis ĉiujn ĉi eŭropajn librojn en la bengala, kaj deziris viziti la landon de la libro pri Hlapić, la landon de Tone Partljič, kaj Italion, la landon de la knabo Giovanetti. Ne estis mono por la vojaĝo, sed: „Vi ne scias, kiel vojaĝas hindoj.“
Ili trovis malmultekostan flugon ĝis Helsinko kaj poste ĝis Ljubljano. Ili povis permesi al si la biletojn, sed devis rezigni pri bagaĝo. La libroj estis ilia persona pakaĵo – ili pendis de iliaj ŝultroj kiel manpakaĵoj.
Por mi, la projekto laŭvorte alproksimigis Hindion al Kroatio. La hindino, kiu en lernejo en 2008 legis Hlapić-on en la bengala, estas ankoraŭ hodiaŭ mia purigistino. Ŝin dungis Hlapić. Ŝi havis rekomendon, ĉar ŝi legis Ivana Brlić-Mažuranić en la bengala.
Spomenka Štimec
Božidar Brezinščak Bagola (* 9. november 1947. Vrbišnica), pesnik, pisatelj, zelo dejaven prevajalec. Diplomiral je na Teološki fakulteti v Zagrebu (1974) in na Filozofski fakulteti v Beogradu (1978), bil je deset let župan občine Hum na Sutli. Uveljavil se je kot slovensko-hrvaški avtor, vnet prevajalec in povezovalec v čezmejnem sodelovanju, promotor slovenske literature, sestavljalec antologij. Je častni član Društva slovenskih pisateljev.
Spomenka Štimec (*1949, Orehovica pri Čakovcu). Gimnazijo je končala v Varaždinu. Na Filozofski fakulteti v Zagrebu je diplomirala iz nemškega jezika in književnosti ter francoskega jezika in književnosti. Dolgo je delala v zagrebškem Mednarodnem centru za kulturo, kratek čas je bila zaposlena pri Veleposlaništvu Malezije v Zagrebu, in potem dolga leta, vse do danes, kot tajnica in predsednica Hrvaške zveze za esperanto. Ker pa je že v gimnaziji postala esperantistka in se je kot študentka aktivno vključila v svetovno esperantsko gibanje, je začela pisati edino v esperantskem jeziku. Je urednica esperantskega časopisa Tempo od leta 1996.
Ivica Glogoški (* 1955, Zagreb), pesnik, kulturni aktivist za Hrvaško zagorje. Magistiral na Fakulteti gradbeniških znanosti, objavil je preko 20 znanstvenih del o problematiki gradbeniških konstrukcij in drugih tema. Zaposlen je kot projektant in direktor lastnega podjetja C. E. DEMA d.o.o. – design v gradbeništvu. Pooblaščenec za zaščito kulturne dediščine. Deluje tudi kot aktivist na področju kulture. Objavlja prevode iz svetovne poezije v hrvaškokajkavski govor. Poezijo objavlja v zbornikih Hrvaškozagorskega književnega društva.
